Γενετική Συμβουλευτική και Γονιδιακός Έλεγχος
Η Γενετική συμβουλευτική είναι μία πολύπλοκη διαδικασία, η οποία προηγείται του γονιδιακού ελέγχου και κατά την οποία:
- Λαμβάνεται λεπτομερές ατομικό και οικογενειακό ιστορικό
- Υπολογίζεται ο κίνδυνος να φέρει ένα άτομο μία κληρονομούμενη μετάλλαξη που σχετίζεται με αυξημένες πιθανότητες καρκίνου
- Ενημερώνεται το άτομο για την πιθανότητα να φέρει μία κληρονομούμενη μετάλλαξη
- Συστήνεται εφόσον χρειάζεται γονιδιακός έλεγχος και ενημερώνεται το άτομο για τον τρόπο που αυτός πραγματοποιείται και για τα πιθανά αποτελέσματα που μπορεί να προκύψουν
- Ενημερώνεται το άτομο για όλες τις πιθανές προεκτάσεις ενός θετικού ή ενός αρνητικού αποτελέσματος (ηθικές, οικονομικές, νομικές, ψυχολογικές)
Η γενετική συμβουλευτική, με βάση τις πρόσφατες οδηγίες, θα πρέπει να πραγματοποιείται από επαγγελματίες υγείας με γνώσεις στο συγκεκριμένο αντικείμενο.
Στη συνάντηση λαμβάνεται με λεπτομέρεια:
- Το ατομικό ιστορικό, δηλαδή λεπτομέρειες για τον τύπο καρκίνου (εφόσον ο συγκεκριμένος άνθρωπος έχει νοσήσει), την ηλικία που νόσησε, συνυπάρχουσες παθήσεις, αποτελέσματα προηγούμενων εξετάσεων, και παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου.
- Το οικογενειακό ιστορικό και σχεδιάζεται το οικογενειακό δέντρο. Η καταγραφή των περιπτώσεων καρκίνου στους συγγενείς στη μία ή την άλλη πλευρά της οικογένειας (συνύπαρξη συγγενών με διάφορους τύπους καρκίνου που σχετίζονται) διευκολύνει την αποκάλυψη γονιδίων που μπορεί να φέρουν μεταλλάξεις και που σχετίζονται με τις συγκεκριμένες μορφές κληρονομικού καρκίνου. Με βάση τις παραπάνω πληροφορίες, υπολογίζεται ο κίνδυνος να φέρει το άτομο μία κληρονομούμενη παθογόνο μετάλλαξη σε γονίδια, που αυξάνουν τις πιθανότητες καρκίνου.
Ακολουθεί εκτενής ενημέρωση για τον γονιδιακό έλεγχο, συζήτηση για το αν θα πρέπει το άτομο να υποβληθεί σε αυτόν (έλεγχο), τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται ο γονιδιακός έλεγχος και τα πιθανά αποτελέσματα που μπορεί να λάβει.
Καθώς κάθε αποτέλεσμα, είτε θετικό είτε αρνητικό, έχει πολλές προεκτάσεις στη ζωή του κάθε ανθρώπου (ηθικές, οικονομικές, νομικές και ψυχολογικές), θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος και εκτενώς ενημερωμένος για όλα τα πιθανά ενδεχόμενα.
Μετά την διενέργεια γονιδιακού ελέγχου και ανάλογα με τα αποτελέσματα, ακολουθεί ενημέρωση του ατόμου για το αποτέλεσμα και τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Εφόσον αυτός κρίνεται αυξημένος, ακολουθεί εκτενής ενημέρωση για:
- τον κίνδυνο ανάπτυξης συγκεκριμένων τύπων καρκίνου
- τις δυνατότητες πρόληψης
- τους τρόπους έγκαιρης διάγνωσης
- τις θεραπευτικές επιλογές εφόσον πρόκειται για ασθενή
Ιδιαίτερη σημασία έχει η ψυχική υποστήριξη των ατόμων με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου από επαγγελματίες στον τομέα αυτό, καθώς τα θέματα αυτά απαιτούν ιδιαίτερη ευαισθησία.
Γονιδιακός Έλεγχος
Ορισμένοι καρκίνοι του μαστού και των ωοθηκών σχετίζονται με αλλαγές ή λάθη σε ένα ή περισσότερα γονίδια. Οι βλάβες στα γονίδια αυτά βρίσκονται σε όλα τα κύτταρα του σώματος, ονομάζονται γαμετικές μεταλλάξεις και μπορεί να κληρονομηθούν από τη μια γενιά στην επόμενη. Εάν μία γυναίκα φέρει μία τέτοια βλάβη έχει αυξημένο κίνδυνο να νοσήσει από καρκίνο του μαστού ή των ωοθηκών κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωή της. Περίπου ένας στους δέκα καρκίνους του μαστού (10%) και ένα στους επτά καρκίνους των ωοθηκών (15%) σχετίζεται με μια αλλαγή σε κάποιο γνωστό γονίδιο.
Εάν στον γονιδιακό έλεγχο βρεθεί μία αλλαγή που σχετίζεται με κληρονομούμενο σύνδρομο καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών, θα πρέπει επίσης να προταθεί στα μέλη της οικογένειας του ατόμου να υποβληθούν σε γονιδιακό έλεγχο προκειμένου να δουν εάν φέρουν την αντίστοιχη μετάλλαξη.
Γονιδιακός έλεγχος θα πρέπει να συστήνεται εφόσον:
- Υπάρχει ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό που υποδηλώνει κληρονομικότητα στην εμφάνιση καρκίνου
- Τα αποτελέσματα του ελέγχου μπορούν να ερμηνευτούν ικανοποιητικά
- Τα αποτελέσματα θα βοηθήσουν στη διάγνωση και/ή στην κλινική διαχείριση του ασθενή ή μελών του οικογενειακού του περιβάλλοντος
Γενετική συμβουλευτική από εξειδικευμένο επιστήμονα θα πρέπει να προηγείται και να έπεται του γενετικού ελέγχου.
Ποιοι προτείνεται να κάνουν γενετικό έλεγχο
Οι ασθενείς οι οποίοι πληρούν τα παρακάτω κριτήρια προτείνεται να παραπέμπονται για γενετικό έλεγχο για το σύνδρομο κληρονομούμενου καρκίνου μαστού και ωοθηκών:
- Ατομικό ιστορικό επιθηλιακού καρκίνου των ωοθηκών (συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του περιτοναίου και των σαλπίγγων) σε οποιαδήποτε ηλικία
- Ατομικό ιστορικό καρκίνου της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος σε οποιαδήποτε ηλικία
- Ατομικό ιστορικό μεταστατικού καρκίνου του προστάτη ή ενδοπορικού καρκίνου του προστάτη σε οποιαδήποτε ηλικία
- Ατομικό ιστορικό επιθετικού καρκίνου του προστάτη (Gleason score >7) με:
- Συγκεκριμένες εθνικότητες (Ashkenazi Jewish)
- ≥ 1 στενό συγγενή με:
- καρκίνο μαστού ≤ 50 ετών
- καρκίνο ωοθηκών
- μεταστατικό καρκίνο προστάτη ή ενδοπορικό καρκίνο του προστάτη
- καρκίνο παγκρέατος
- ≥ 2 στενούς συγγενείς με καρκίνο του μαστού ή του προστάτη σε οποιαδήποτε ηλικία
- Ατομικό ιστορικό καρκίνου του μαστού και κάποιο από τα:
- Διάγνωση σε ηλικία ≤ 45 ετών
- Διάγνωση σε ηλικία 46 - 50 ετών με:
- Δεύτερο πρωτοπαθή καρκίνο μαστού
- ≥ 1 στενό συγγενή με καρκίνο μαστού, ωοθηκών, παγκρέατος, καρκίνο προστάτη (Gleason score ≥ 7) ή ενδοπορικό καρκίνο του προστάτη
- Άγνωστο ή περιορισμένο οικογενειακό ιστορικό
- Διάγνωση σε ηλικία ≤ 60 ετών με τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού
- Διάγνωση καρκίνου μαστού σε οποιαδήποτε ηλικία με:
- ≥ 1 στενό συγγενή με:
- καρκίνο μαστού ≤ 50 ετών
- καρκίνο ωοθηκών
- καρκίνο μαστού άρρενος
- μεταστατικό καρκίνο προστάτη ή ενδοπορικό καρκίνο του προστάτη
- καρκίνο παγκρέατος
- ≥ 2 διαγνώσεις καρκίνου του μαστού στον ασθενή και/ή σε στενούς συγγενείς
- Συγκεκριμένες εθνικότητες (Ashkenazi Jewish)
- Διάγνωση μεταστατικού HER2 αρνητικού καρκίνου του μαστού, προκειμένου να βοηθήσει στη θεραπευτική στρατηγική
- Ανεύρεση μετάλλαξης στον όγκο, εάν αυτή έχει κλινικές επιπτώσεις εάν βρεθεί να είναι γαμετική (στο αίμα ή στο σάλιο
Συγγενείς ατόμων με γνωστή παθογόνο BRCA1/2 μεταλλαγή και άτομα που δεν νοσούν αλλά έχουν έναν πρώτου ή δεύτερου βαθμού συγγενή που πληροί οποιοδήποτε από τα κριτήρια που αναφέρονται παραπάνω, έχουν ένδειξη να ελεγχθούν. Επίσης, ασθενείς με αμφοτερόπλευρο καρκίνο του μαστού έχουν σχετική ένδειξη να υποβληθούν σε γονιδιακό έλεγχο.
Πώς γίνεται ο γονιδιακός έλεγχος
Η εξέταση περιλαμβάνει είτε μια απλή αιμοληψία, με λήψη περιφερικού αίματος, ή δείγμα σάλιου. Από το δείγμα αυτό απομονώνεται το γενετικό σας υλικό (DNA) και κατόπιν ελέγχεται ένας αριθμός γονιδίων που γνωρίζουμε ότι σχετίζονται με τον κληρονομούμενο καρκίνο μαστού και ωοθηκών. Γενικά προτείνεται πολυγονιδιακός έλεγχος, πέραν των γονιδίων BRCA1/2, διότι σε ποσοστό περίπου 4% οι ασθενείς με καρκίνο μαστού φέρουν παθογόνες μεταλλαγές σε άλλα γονίδια, συχνότερα σε γονίδια ενδιάμεσου κινδύνου για καρκίνο μαστού και ωοθηκών και σε γονίδια του συνδρόμου Lynch. Ο πολυγονιδιακός έλεγχος μπορεί να μεταβάλλει την εκτίμηση κινδύνου, την κλινική διαχείριση και τις συστάσεις για τον έλεγχο οικογενειακού περιβάλλοντος σε σύγκριση με τον έλεγχο μόνο των BRCA1/2 γονιδίων.
Όσον αφορά στα αποτελέσματα που θα προκύψουν από τον γονιδιακό έλεγχο αυτά περιλαμβάνουν τα εξής:
- Ο εξεταζόμενος είναι φορέας παθογόνου μεταλλαγής σε γονίδιο που σχετίζεται με αυξημένη προδιάθεση καρκίνου.
- Ο εξεταζόμενος δεν είναι φορέας παθογόνου μεταλλαγής, την οποία φέρει συγγενής του.
- Ο εξεταζόμενος δεν είναι φορέας παθογόνου μεταλλαγής, ενώ τα μέλη της οικογένειάς του είτε έχουν ελεγχθεί και είναι αρνητικά, είτε δεν έχουν ελεγχθεί.
- Ο εξεταζόμενος είναι φορέας γενετικής αλλαγής άγνωστης κλινικής σημασίας.