Οι περισσότερες μορφές κληρονομούμενου καρκίνου μαστού και ωοθηκών, (σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90%) οφείλονται στην ύπαρξη μεταλλάξεων στα γονίδια BRCA1 και BRCA2, τα οποία κληρονομούνται με τον αυτοσωμικό επικρατούντα χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι κληρονομούνται είτε από τον πατέρα είτε από την μητέρα και για να έχει ένα άτομο αυξημένη πιθανότητα καρκίνου αρκεί να κληρονομήσει ένα αλλαγμένο αντίγραφο του γονιδίου από τον ένα γονέα.
Η επίπτωση των συγκεκριμένων γενετικών μεταλλάξεων είναι ιδιαίτερα αυξημένη σε κάποιες εθνότητες ή φυλετικές ομάδες, όπως για παράδειγμα η φυλή των Εβραίων Askhenazi.
Η παρουσία μετάλλαξης στο γονίδιο BRCA2 σχετίζεται επιπλέον με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου προστάτη, παγκρέατος και μελανώματος. Ένα άλλο επίσης σημαντικό χαρακτηριστικό της ύπαρξης των μεταλλάξεων αποτελεί η εμφάνιση καρκίνου σε νεαρή ηλικία, σε σχέση πάντα με τον γενικό πληθυσμό.
Συγκεκριμένα, οι γυναίκες που φέρουν μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 και BRCA2, παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου μαστού και ωοθηκών, ο οποίος εκτιμάται περίπου 7 έως 25 φορές (αντίστοιχα με τη μετάλλαξη), μεγαλύτερος σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Οι άνδρες που φέρουν μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 παρουσιάζουν κίνδυνο 1% και <8% (αντίστοιχα με τη μετάλλαξη) να εμφανίσουν καρκίνο του μαστού καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του προστάτη διπλασιάζεται, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.
Σε γενικές γραμμές στους φορείς των μεταλλάξεων συστήνονται συγκεκριμένοι τρόποι μείωσης του κινδύνου και εντατικοποιημένης παρακολούθησης. Εάν είναι εφικτό, θα πρέπει να παραπέμπονται σε κέντρα αναφοράς, που εξειδικεύονται στην παρακολούθηση και την συμβουλευτική των ατόμων αυτών.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ
Αλλαγές στον τρόπο ζωής
Η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους, η φυσική δραστηριότητα και ο περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ φαίνεται να συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου. Επίσης, άλλοι παράγοντες που πιθανώς δρουν προστατευτικά είναι ο θηλασμός και η αποφυγή θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης σε ορισμένες περιπτώσεις.
Τακτικός έλεγχος
- Η κλινική εξέταση του μαστού κάθε 6-12 μήνες είναι σημαντική και θα πρέπει να ξεκινά από τα 25 έτη ή δέκα χρόνια πριν από την ηλικία που νόσησε το νεαρότερο άτομο στην οικογένεια.
- Όλοι οι φορείς των μεταλλάξεων θα πρέπει να είναι ενημερωμένοι και να απευθύνονται άμεσα σε κάποιον ειδικό γιατρό, σε περίπτωση που αντιληφθούν οποιαδήποτε αλλαγή στους μαστούς, ή στους λεμφαδένες της μασχάλης.
- Η μαγνητική μαστογραφία μαστών θεωρείται η πιο ευαίσθητη μέθοδος ελέγχου για τον συγκεκριμένο πληθυσμό.
- Ο ετήσιος έλεγχος με μαγνητική μαστογραφία μαστών θα πρέπει να ξεκινάει από τα 25 έτη με την προσθήκη της μαστογραφίας ετησίως μετά τα 30 έτη.
- Εάν ο έλεγχος με μαγνητική δεν είναι προσβάσιμος, τότε θα ο έλεγχος θα πρέπει να ξεκινά με την ετήσια μαστογραφία από την ηλικία των 30 ετών και άνω. Επίσης στις περιπτώσεις που δεν είναι εφικτή η μαγνητική μαστών, ο υπέρηχος μαστών είναι πολύ καλή συμπληρωματική εξέταση της μαστογραφίας.
Φαρμακευτικοί παράγοντες μείωσης του κινδύνου
Η ταμοξιφένη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρωτογενής πρόληψη, αλλά δεν υπάρχουν προς το παρόν ισχυρά δεδομένα για τη χρήση της.
Προληπτικές χειρουργικές επεμβάσεις
- Η αμφοτερόπλευρη ολική μαστεκτομή αποτελεί την πιο αποτελεσματική μέθοδο μείωσης του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου μαστού στους φορείς των μεταλλάξεων BRCA1/2.
- Η χειρουργική αφαίρεση των μαστών με διατήρηση του δέρματος ή με διατήρηση της θηλής είναι αποδεκτές εναλλακτικές λύσεις της ολικής μαστεκτομής.
- Η αποκατάσταση με εμφυτεύματα θα πρέπει να γίνεται άμεσα.
- Το είδος της χειρουργικής επέμβασης (ολική μαστεκτομή, διατήρηση του δέρματος, διατήρηση της θηλής, χρόνος αποκατάστασης με εμφυτεύματα), χρήζουν συζήτησης με τον εκάστοτε ασθενή και τον θεράποντα ιατρό, υπολογίζοντας τους ενδεχόμενους κινδύνους και το αισθητικό αποτέλεσμα, καθώς μπορεί να έχει ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΩΟΘΗΚΩΝ
Αλλαγές στον τρόπο ζωής
Η χρήση από του στόματος αντισυλληπτικών χαπιών θεωρείται ότι μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών κατά 40-60%.
Τακτικός έλεγχος
- Καθώς δεν υπάρχει αποτελεσματικός προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο των ωοθηκών, η σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή (αφαίρεση ωοθηκών και σαλπίγγων) αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο μείωσης του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου ωοθηκών.
- Η προφυλακτική σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή συστήνεται αφού η γυναίκα έχει ολοκληρώσει την τεκνοποίηση, ιδανικά μεταξύ 35-40 ετών για τις γυναίκες που φέρουν μεταλλάξεις στο BRCA1, ίσως και λίγο αργότερα για τις γυναίκες με μεταλλάξεις στο BRCA2.
- Σε φορείς που δεν έχουν ακόμη υποβληθεί στην προφυλακτική επέμβαση, συστήνεται διακολπικό υπερηχογράφημα, ανά 6μηνο και μέτρηση του δείκτη Ca125, από την ηλικία των 30 ετών. Θα πρέπει όμως να καθίσταται σαφές ότι η διαγνωστική και προληπτική αξία αυτών των εξετάσεων είναι μικρή.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΦΟΡΕΙΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΩΝ
- Δεν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία ότι οι φορείς των μεταλλάξεων BRCA1/2 έχουν προβλήματα γονιμότητας.
- Όλες οι γυναίκες φορείς των μεταλλάξεων, θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αποκτούν παιδιά πριν υποβληθούν στην προφυλακτική επέμβαση.
- Για όσες γυναίκες σκοπεύουν να προβούν σε προφυλακτική επέμβαση πριν να αποκτήσουν παιδιά, θα πρέπει να συζητούνται οι επιλογές σχετικά με τη διατήρηση γονιμότητας.
- Οι φορείς των μεταλλάξεων (άνδρες και γυναίκες) που σχεδιάζουν να τεκνοποιήσουν, θα πρέπει να ενημερώνονται για τις επιλογές προγεννητικής διάγνωσης.
- Βραχύχρονη χρήση ορμονική υποκατάστασης προς ανακούφιση των συμπτωμάτων της πρόωρης εμμηνόπαυσης σε περίπτωση ωοθηκεκτομής είναι ασφαλής.
- Δεν υπάρχουν όμως στοιχεία ότι η χρήση ορμονικής υποκατάστασης σε φορείς των μεταλλάξεων BRCA1/2 που έχουν νοσήσει από καρκίνο του μαστού είναι ασφαλής και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται.
ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΛΛΩΝ ΚΑΡΚΙΝΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ BRCA ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΦΟΡΕΩΝ
- Φορείς BRCA2 θα πρέπει να υποβάλλονται σε ετήσια οφθαλμολογικό και δερματολογικό έλεγχο για πρόληψη του μελανώματος.
- Φορείς BRCA2 συστήνεται να ελέγχονται μια φορά το χρόνο για παγκρεατικό καρκίνο με ενδοσκοπικό υπέρηχο ή με μαγνητική τομογραφία της περιοχής, αλλά θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τα δεδομένα που υποστηρίζουν τον παραπάνω έλεγχο είναι περιορισμένα. Επίσης δεν υπάρχει επίσημη οδηγία για την κατάλληλη ηλικία έναρξης του τακτικού ελέγχου για τον καρκίνο παγκρέατος. Συστήνεται η έναρξη στην ηλικία των 50 ετών ή 10 χρόνια νωρίτερα από την ηλικία διάγνωσης καρκίνου του νεαρότερου ατόμου στην οικογένεια.
- Οι άνδρες φορείς θα πρέπει να υποβάλλονται σε εξέταση μαστού από γιατρό μια φορά το χρόνο, ξεκινώντας από την ηλικία των 30 ετών.
- Ο ετήσιος έλεγχος για καρκίνο του προστάτη, θα πρέπει να ξεκινά από την ηλικία των 40 ετών, ειδικά για τους φορείς BRCA2.
- Γενικά, ο τακτικός έλεγχος μπορεί να εξατομικεύεται για τον κάθε φορέα, ανάλογα με το ιστορικό της οικογένειάς του και τον τύπο μετάλλαξης που φέρει.
- Η συμμετοχή σε κλινικές μελέτες που εξετάζουν την αποτελεσματικότητα των διαφόρων τεχνικών προληπτικού ελέγχου, ειδικά για το πάγκρεας, θα πρέπει να ενθαρρύνεται.
ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΣΕ ΦΟΡΕΙΣ ΑΛΛΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΩΝ - ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Τα παρακάτω σύνδρομα συνδέονται επίσης με εμφάνισης κληρονομικών μορφών καρκίνου, αλλά αποτελούν πιο σπάνιες μορφές.
ΣΥΝΔΡΟΜΟ LI-FRAUMENI ( ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΣΤΟ ΓΟΝΙΔΙΟ P53)
Τακτικός έλεγχος
- Κλινική εξέταση των μαστών κάθε 6-12 μήνες, ξεκινώντας από την ηλικία των 20-25 ετών
- Ετήσιος έλεγχος με μαγνητική τομογραφία μαστών για τις ηλικίες 20-75 ετών. Εάν δεν είναι διαθέσιμη η μαγνητική μαστών, τότε η μαστογραφία είναι εναλλακτική επιλογή
- Κολονοσκόπηση κάθε 5 χρόνια, ξεκινώντας από την ηλικία των 25 ετών ή αναλόγως κλινικών ενδείξεων
- Ετήσια δερματολογική και νευρολογική εξέταση
- Ετήσια ολόσωμη σάρωση με μαγνητική τομογραφία και αιματολογικός έλεγχος ανά 6μηνο.
Πρόληψη - μείωση κινδύνου εμφάνισης κακοήθειας-συστάσεις
- Αποφυγή ιονίζουσας ακτινοβολίας (πχ αξονική τομογραφία)
- Προγεννητικός έλεγχος
- Συζήτηση για προφυλακτική μαστεκτομή
ΣΥΝΔΡΟΜΟ COWDEN (PTEN)
Τακτικός έλεγχος
- Κλινική εξέταση των μαστών κάθε 6-12 μήνες, ξεκινώντας από την ηλικία των 20-25 ετών
- Ετήσια μαγνητική τομογραφία μαστών και/ή μαστογραφία για τις ηλικίες 30-75 ετών
- Ετήσιος έλεγχος του ενδομητρίου +/- βιοψίες ξεκινώντας από την ηλικία των 30-35 ετών
Πρόληψη - μείωση κινδύνου εμφάνισης κακοήθειας-συστάσεις
- Συζήτηση για προφυλακτική ολική μαστεκτομή
- Προφυλακτική υστερεκτομή λόγω κινδύνου καρκίνου ενδομητρίου
- Προγεννητικός έλεγχος
ΣΥΝΔΡΟΜΟ LYNCH
Τακτικός έλεγχος
- Ετήσια κολονοσκόπηση από την ηλικία των 20-25 ετών
- Ετήσια νευρολογική εξέταση λόγω του κινδύνου εμφάνισης όγκων στο ΚΝΣ
- Ετήσιος έλεγχος του ενδομητρίου με υπέρηχο +/- βιοψίες από την ηλικία των 30-35 ετών
Πρόληψη - μείωση κινδύνου εμφάνισης κακοήθειας
- Προφυλακτική ολική υστερεκτομή μετά των εξαρτημάτων μετά την ολοκλήρωση της τεκνοποίησης
ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ PALB2
Τακτικός έλεγχος
- Κλινική εξέταση των μαστών κάθε 6-12 μήνες, ξεκινώντας από την ηλικία των 20-25 ετών
- Ετήσια μαγνητική μαστών για τις ηλικίες 20-29 ετών
- Ετήσια μαγνητική μαστών και/ή μαστογραφία για τις ηλικίες 30-75 ετών
Πρόληψη - μείωση κινδύνου εμφάνισης κακοήθειας
- Συζήτηση για προφυλακτική ολική μαστεκτομή
ΣΥΝΔΡΟΜΟ PEUTZ - JETHERS (STK11 ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ)
Τακτικός έλεγχος
- Κλινική εξέταση των μαστών κάθε 6-12 μήνες, ξεκινώντας από την ηλικία των 20-25 ετών
- Ετήσια μαγνητική μαστών για τις ηλικίες 20-29 ετών
- Ετήσια μαγνητική μαστών και/ ή μαστογραφία για τις ηλικίες 30-75 ετών
- Ενδοσκόπηση ανώτερου πεπτικού και κολονοσκόπηση κάθε 2-3 χρόνια, ξεκινώντας από το τέλος της εφηβείας
- Έλεγχος για καρκίνο παγκρέατος με ενδοσκοπικό υπέρηχο ή μαγνητική τομογραφία από την ηλικία των 30 ετών
- Ετήσια εξέταση των όρχεων από την παιδική ηλικία
- Ετήσια γυναικολογική εξέταση ρουτίνας
- Συμβουλευτική για μείωση του κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα.
Πρόληψη - μείωση κινδύνου εμφάνισης κακοήθειας
- Συζήτηση για προφυλακτική μαστεκτομή